Voorziet de wet een oplossing als een belastingplichtige nadelen ondervindt die ingaan tegen de doelstelling van de wet?

Fiscale rechtvaardigheid is een term die te pas en te onpas wordt gebruikt in diverse discussies en heel verschillend wordt ingevuld. Het fiscaal stelsel moet rechtvaardiger worden, maar jammer genoeg is er geen inhoudelijke definitie van wat fiscale rechtvaardigheid zou moeten zijn.

Fiscale billijkheid gaat over veel meer dan hoge belastingdruk en de ongelijke verdeling ervan. Het gaat ook over de belastingheffing zelf. Diverse wetgeving voorziet terecht maatregelen om belastingontduiking en ongeoorloofde belastingontwijking tegen te gaan, maar deze zijn enkel in het belang van de overheid en veel minder in het belang van de belastingplichtige.

De anti-misbruikbepaling die destijds werd ingevoerd laat de fiscus terecht toe structuren te neutraliseren als er sprake is van fiscaal misbruik. En dat is het geval als een belastingplichtige fiscale voordelen geniet die ingaan tegen de doelstelling van de fiscale wetgeving, zonder dat daarvoor belangrijke niet-fiscale motieven zijn.

Maar die anti-misbruikbepaling werkt maar in één richting, met name als de belastingplichtige fiscale voordelen geniet die ingaan tegen de doelstelling van de wet. Wat als het de belastingplichtige is die nadelen ondervindt die ingaan tegen die doelstelling van de wet? Dan heb je brute pech, want de wet voorziet in geen enkele oplossing. In zo een geval wordt er dan nog altijd van uitgegaan dat de fiscale wet strikt moet worden gevolgd, ongeacht de nadelige en onbillijke fiscale nadelen waar de belastingplichtige mee moet leven. Is dat rechtvaardig?

Je moet het maar meemaken dat onlangs een erfgenaam in financiële problemen geraakte toen bepaalde vermogensbestanddelen onvoorzienbaar sterk in waarde waren gedaald kort na het overlijden van de erflater. De betreffende casus ging over een erfgenaam die een perceel bouwgrond had geërfd (stel: waarde € 100.000,00), en dat na nog geen 4 maanden later door een beslissing van de Vlaamse regering als overstromingsgebied werd bestempeld en 90% van zijn waarde verloor. En ja, de erflater moest erfbelasting betalen op de waarde van het perceel op datum van het overlijden, zijnde € 100.000,00, terwijl  het stuk grond maar € 10.000,00 waard was geworden na de beslissing van de Vlaamse regering. Is dat rechtvaardig? Absoluut niet.

Zowel op federaal als op regionaal niveau moeten voor dergelijke onbillijke fiscale situaties, die de wetgever nooit (of toch wel?) kan hebben gewild, alsnog oplossingen komen. In Nederland, Frankrijk en Duitsland heeft de wetgever clausules voorzien waarbij het mogelijk is om dan geheel of gedeeltelijk af te zien van belastingheffing.